درسالهای اخیر دولت بارها اعلام کرده است که سعی دارد برای ایجاد یک اداره سالم و موثر و افزایش توانایی نهادهای دولتی طرح¬هایی را عملی نماید، اما به دلیل نبود نیروی کار و متخصص کافی در کشور معمولا روند عملی شدن چنین طرح های به کندی پیش رفته است. یکی از طرح¬های مد نظر دولت استخدام مشاوران متخصص و مسلکی در وزارت خانه های مختلف بوده است که در سالهای گذشته کم و بیش عملی شده است.
قرار بر این بوده است که براساس این طرح دولت روش¬های تازه¬ای را به هدف موثریت کاری مشاورین و استخدام آنان در وزارتخانه ها به وجود ¬آورد. هدف اصلی چنین طرح های بالا بردن ظرفیتهای کاری ادارات دولتی اعلام شده بود که برای تحقق این امر افراد مستعد باید به عنوان مشاور و کارمند در این ادارات جذب و استخدام می گردیدند تا بتوانند ظرفیت این نهادها را افزایش دهند.
در سالهای قبل نیز اعلام شده بود که اولویت اول استخدام، برای مشاورین افغانی است که در کشور های خارجی تحصیل کرده اند و دارای تجربه کافی هستند، و در صورتی که مشاورین افغان یافت نشوند، دولت از مشاورین خارجی استخدام خواهد نمود. اما به رغم عدم موفقیت چندان چنین طرح های در روزهای اخیر بازهم ،تفاهمنامه بازگشت داوطلبانه متخصصین افغانستانی به کشور میان افغانستان، ایران و کمیشنری سازمان ملل در امور پناهندگان به امضا رسیده است.
داکتر جماهیر انوری وزیر امور مهاجرين و عودت کنندگان در مراسم امضای این تفاهمنامه گفت که در حال حاضر حدود ٣٦ هزار افغانستانی متخصص در بخش هاى مختلف در ايران زندگى ميکنند. وی افزود از جمله متخصصين ياد شده، آن عده متخصصينی بر اساس برنامه سازمان مهاجرت بين المللى تحت نظارت وزارت مهاجرين به رضايت خود به کشور برخواهند گشت که پول مساعدت شده به امور ضرورى شان کفايت نمايد. انوری گفت که از پول مساعدت شده ايران؛ علاوه بر مصارف بازگشت متخصصين، معاشات آنها براى يک سال و مصارف خانواده هاىشان نيز پرداخته ميشود.
واقعیت این است که بازگشت متخصصین افغانستانی طرحی است بجا و مورد نیاز اما مشکل اصلی افغانستان وجود ساختارهای ناکارآمد و ضعف مدیریتی است که در بسیاری از موارد دولت و ساختار اداری افغانستان خود عملا نیروهای متخصص و فنی را طرد کرده و به آنان اجازه ورود در سیستم را نمی دهند.
در سالهای گذشته نیز شبیه چنین طرح های از جانب اداره انکشاف بین المللی ایالات متحده امریکا، بریتانیا، و سازمان ملل متحد حمایت می شد. اما تجربه نه سال گذشته نشان داد که این گونه حمایت ها اگرچه در ذات خود ارزشمند است و افغانستان بدون همکاری جامعه جهانی قادربه اجرای چنین طرح های نیست اما واقعیت تلخ دیگر هم این است که در این سالها با وجود استخدام برخی افراد متخصص و متعهد در ادارات کشور بسیار از کسانی که از طریق برخی کانال های خارجی به افغانستان معرفی شده و در ادارات کشور با معاشات بسیار بالا استخدام شده اند نه کارایی لازم را داشته اند و نه حاضر بوده اند با معاش مناسب تر با توجه به اوضاع وا حوال افغانستان در این کشور کارنمایند.
جامعه جهانی طی نه سال گذشته برای تطبیق چنین برنامه های چندین ملیارد دالر به مصرف رسانده است اما واقعا موثریت لازم را برای افغانستان داشته است؟ در خصوص متخصصان خارجی باید گفت مسلما کشور های دیگر خواسته ها و تمایلات خود شان را در افغانستان دنبال می کنند و این سخنی است که به صراحت از زبان عالی ترین مقامات کشورمان بارها بیان شده است و دور از واقعیت هم نیست.
از همین رو عملا با استخدام برخی نیروهای خارجی در کشور با معاش های چندین برابر نه تنها کاری برای افغانستان صورت نمی گیرد بلکه صرفا کمک های تخصیص داده شده به افغانستان به خود کشور های کمک کننده بنام افغانستان باز می گردد و مردم افغانستان منت بردار آنان می شود.
اما بازگشت متخصصان افغانی که سالها در غربت و مهاجرت زندگی کرده و بسیار از آنان در کشورهای دیگر بدنیا آمده و با فرهنگ و شرائط خاص کشورهای میزبان رشد کرده اند و بسیار شان تابعیت های دوگانه دارند نیز گرهی از مشکلات کشور نخواهند گشود.
از این رو به نظر می رسد دولت افغانستان باید به فکر تربیت نیروهای متخصص و میهن دوست باشند که نسبت به کشور و مردم شان احساس مسئولیت نمایند وبرای کشور شان صادقانه خدمت نمایند. در سالهای اخیر هزاران بورسیه در رشته های مختلف علمی و فنی در اختیار وزارت خانه های افغانستان قرار گرفته است که می شد با این بورسیه ها هزاران نیروی کار جوان و متخصص برای کشور تربیت نمود حال پرسش اساسی این است که آیا چنین اتفاقی افتاده است؟ آیا بورسیه ها بر اساس شایستگی ها ولیاقت های دانشجویان در اختیار آنان قرار گرفته است یا اینکه بر اساس سلائق مسئولین و روابط خویشاوندی به افرادی که شایستگی دریافت بورس ها را نداشته است وا گذار شده است و اگر چنین است برای ممانعت از تداوم این روند چه فکری شده است؟
مسئله دیگر اینکه آیا این احتمال وجود ندارد که در این برنامه بازگشت متخصصین کشور نیز مانند گذشته استخدام تحت نظر اشخاص و افراد با نفوذ صورت بگیرد و دراین جا نیز روابط بر ضوابط مقدم گردد؟. بی تردید می توان در اجرای این طرح کنترل و نظارت کافی بر روند کار داشت و اعتماد همگانی را نیز به دست آورد.
اما دولت باید برای جلوگیری از گسترش فساد در روند استخدام و هزینه کردن سرمایه ها دراین زمینه ها باید با جدیت لازم برخورد نماید. زیرا زمینه های ان بسیار فراهم است. البته می توان به جای استخدام نیرو از خارج کشور اعم از مهاجرین یا اتباع خارجی، در مناطق مختلف کشور با راه اندازی رقابت های آزاد در استخدام مشاغل و پُست های دولتی و ایجاد کورسهای آموزشی، افراد متخصص و شایسته استخدام شوند؛ و به این ترتیب در سپردن کار به اهل کار و بالا بردن موثریت نهاد های دولتی کمک صورت بگیرد.
پیش از این نیز برخی از وزارت خانه ها چنین تجاربی را داشته اند بنا بر این می توان هم به تربیت نیروی کار متخصص همت نمود و هم در استخدام نیروی های کارا تر وموثر تر از طریق رقابت های آزاد و عادلانه در سراسر کشور زمینه های جذب افراد متخصص و توانای افغان را در ادارات فراهم نمود. اما به هر حال تربیت نیروی کار متخصص باید در اولویت کاری دولت قرار داشته باشد.
دولت افغانستان باید از کمک های جهانی برای تربیت نیروهای کار متخصص بیشترین بهره برداری را داشته باشد. اما در پایان یاد آوری این نکته مهم است که دولت برای ایجاد اشتغال برای کارگران داخل کشور نیز باید تدابیر جدی بیاندیشد. زیراهزاران کارگر افغان در سطح کشور از وضعيت بد معيشت و حقوق در رنج هستند و با انواع مشکلات از جمله عدم حمايت‌هاي قانوني و حقوقي، عدم تأمينات اجتماعي، نامعلوم بودن سرنوشت خود و خانواده‌شان و ... دست و پنجه نرم ميکنند که وضعیت آنها روشن است به حدی که نیاز به توضیح ندارد.
هم‌چنان ميليون‌ها خانواده در داخل کشور از ادامه جنگ و موجوديت پديده نا امني رنج مي‌برند؛ نبود کار و نبود بسترهاي مناسب جذب کارگران به‌خاطر فعال نبودن کارخانه جات و فابريکه‌هاي توليدي بر رنج جامعه کارگري ما افزوده است. علاوه بر این خشکسالي‌ها و کم‌آبي‌های ساليان اخير باعث شده که وضعيت زراعت در کشور چندان مطلوب نبوده و بسا خانواده‌هاي زراعت پيشه از روستاها راهي شهرها به هدف یافتن کار شده و يا به فکر خروج از کشور و سفر و مهاجرت به يکي از کشورهاي همسايه باشند.
